13.11.2017

KANTONALNE VLADE I SKUPŠTINE U FBIH, U PRVIH 9 MJESECI 2017. - NEDOVOLJAN RAD, LOŠA REALIZACIJA PLANIRANIH OBAVEZA, KONTINUIRANO KRŠENJE ZAKONA I USTAVA,…

Desetogodišnji monitoring koji provodi CCI, ukazuje na drastične razlike, po raznim osnovama, između institucija vlasti u različitim kantonima. Ali ukazuje i na određene zajedničke karakteristike tih institucija – nedovoljan rad, lošu realizaciju planiranih aktivnosti, nedovoljnu posvećenost rješavanju ili olakšavanju ključnih problema građana i masovno nepoštovanje propisa, zakona, pa čak i odluka ustavnih sudova, što je nespojivo sa konceptom pravne države, na kome se Evropska unija, prema čijim standardima navodno težimo, zasniva.
INTENZITET RADA KANTONALNIH SKUPŠTINA GENERALNO JE PRILIČNO NIZAK, A VRIJEME KOJE POSLANICI PROVODE U RADU NA SJEDNICAMA, GOTOVO ZANEMARIVO. Samo je jedna skupština - Skupština ZDK - u prvih 9 mjeseci 2017., imala zasjedanja u svakom mjesecu. Sve ostale su imale značajne pauze u radu – najveće skupštine SBK i Kantona 10, koje u ovom devetomjesečnom periodu, u čak 5 mjeseci nisu održavale sjednice. Što se tiče vremena provedenog u radu na sjednicama, najduže su, u posmatranom periodu, radili poslanici Skupštine ZDK, čiji je efektivni rad trajao oko 67 sati. Što je otprilike 8 sati mjesečno u prosjeku. Najmanje su radili poslanici Skupštine ZHK – svega sat mjesečno, u prosjeku – te, poslanici skupština PK, SBK, HNK i K10 – oko 2 sata mjesečno. Kuriozitet je da je skupština koja je u posmatranom periodu radila najviše (Skupština ZDK) jedina u kojoj nijedan poslanik (izuzimajući novog Predsjedavajućeg) ne prima platu. U ostalim se procenat poslanika koji su zaposleni u skupštini i koji redovno prima mjesečnu platu (bez obzira da li se skupština uopšte sastaje i koliko malo radi), kreće od 33 do 67%.
OSTVARENI REZULTATI KANTONALNIH SKUPŠTINA SU, UGLAVNOM, U SKLADU SA INTENZITETOM NJIHOVOG RADA, MADA JE I EFIKASNOST U RADU INSTITUCIJA, ILI NJEN IZOSTANAK, IMAO ZNAČAJAN UTICAJ. Po produktivnosti se izdvajaju skupštine USK i KS, sa po preko 150 razmotrenih različitih mjera. Skupštine TK, ZDK i BPK imale su, u posmatranom periodu, između 85 i 110 razmotrenih mjera. Dok skupštine PK, SBK, HNK, ZHK i Kantona 10, imaju ispod 40 razmotrenih mjera. Ubjedljivo najmanje Skupština HNK – svega 25.
UDIO ZNAČAJNIH MJERA, U UKUPNOJ MASI RAZMOTRENIH U PRVIH 9 MJESECI 2017., JE VRLO NIZAK. Usvojena je samo jedna strategija – Skupština HNK je sa zakašnjenjem, kao posljednja u nizu, konačno usvojila strategiju razvoja kantona. Samo je još Skupština USK, u ovom periodu, razmatrala strategije – prihvativši u nacrtu Strategiju prema mladima USK. S druge strane, 7 skupština je, svojim programima rada za ovu godinu, planiralo realizaciju još 10 različitih strategija, koje se, međutim, u posmatranom periodu, nisu našle na dnevnom redu skupštinskih zasjedanja. Osim strategija, u posmatranom periodu je i realizacija zakona bila prilično niska.
VEĆINA KANTONALNIH SKUPŠTINA (IZUZETAK SU SKUPŠTINE USK, TK I ZHK) U PRVIH JE 9 MJESECI 2017. USVOJILA MANJE ZAKONA NEGO U PRVIH 9 MJESECI PRETHODNE GODINE I MANJE NEGO U ADEKVATNOM POREDBENOM PERIODU PRETHODNOG MANDATA. Najviše usvojenih zakona, u prvih 9 mjeseci 2017. godine, imala je Skupština TK – 17. Više od 10 usvojenih zakona, u posmatranom periodu, imale su još skupštine USK (15), KS (14) i ZHK (11). Ostale skupštine imale su jednocifren broj usvojenih zakona, u ovom periodu. Najmanje Skupština Kantona 10 – svega dva i Skupština HNK, koja je doživjela i najveći pad, jer je sa prošlogodišnjih 10, pala na svega 3 usvojena zakona u prvih 9 mjeseci ove godine.
SKUPŠTINE, NEKE MANJE, NEKE VIŠE, ALI U PRAVILU, KRŠE PROPISE KOJI REGULIŠU NJIHOVE I OBAVEZE POSLANIKA I RADNIH TIJELA. Osim „uobičajenog“ kršenja poslovnika, nepravovremenim usvajanjem programa rada i nerazmatranjem njegove realizacije i neodgovaranjem na poslanička pitanja u propisanom roku, u 2017. g. su zabilježeni slučajevi zakazivanja sjednica hitnog karaktera ili predlaganja tačaka dnevnog reda po hitnom postupku, bez obrazloženja razloga hitnosti. U PK je registrovano da radna tijela Skupštine nisu donosila svoje stavove po svim aktima i propisima o kojima se Skupština izjašnjavala, uključujući čak i budžet. U Skupštini TK usvojen je Zakon o izmjeni i dopuni Zakona o visokom obrazovanju bez prethodno datog mišljenja Vlade o zakonu kojem ona nije predlagač. U Skupštini BPK, registrovano je kršenje Etičkog kodeksa neprimjerenim ponašanjem poslanika na sjednicama Skupštine. Itd.
ONO ŠTO JE POSEBNO PORAŽAVAJUĆE JE DA INSTITUCIJE VLASTI KRŠE ZAKONE. A ČAK JE I KRŠENJE USTAVA VIŠE PRAVILO NEGO IZUZETAK U DJELOVANJU KANTONALNIH SKUPŠTINA. Pojedini kantoni već godinama ignorišu presude Ustavnog suda, a u 2017. je izrečeno i nekoliko novih – Vijeće za zaštitu vitalnih interesa Ustavnog suda FBiH, konstatovalo je povredu vitalnog nacionalnog interesa bošnjačkog i srpskog naroda, odlukama Skupštine Kantona 10, te povredu vitalnog nacionalnog interesa srpskog naroda, odlukama Skupštine USK. Što se tiče presuda koje već godinama čekaju na implementaciju: skupštine HNK i PK još uvijek imaju ustave iz 1996, kojima se krše prava i dovodi u pitanje konstitutivnost i ravnopravnost srpskog naroda na području ovih kantona. Takođe, iako je 2011. usvojila amandmane na Ustav Kantona, kojim je i ovim aktom zagarantovana ravnopravnost sva tri konstitutivna naroda u BiH, u ZHK, Skupština ZHK već drugi mandat odbija imenovati predstavnike drugih konstitutivnih naroda u rukovodstvo Skupštine. Tri četvrtine aktuelnog mandata je prošlo a da u Skupštini ZHK nije imenovan potpredsjednik iz srpskog naroda, a u prethodnom mandatu vladajuća stranka takođe je onemogućila imenovanje članova rukovodstva Skupštine iz druga dva konstitutivna naroda, istrajavši na stavu koji je predstavljao direktno kršenje Poslovnika, Ustava ZHK i dobre političke prakse iz prethodnog perioda u radu Skupštine. Osim toga, vlasti u 4 kantona – Kanton 10, ZHK, HNK i PK – ignorišu, skoro već pune dvije decenije, presudu ustavnog suda, koja problematizuje njihove nazive, simbole, korištenje termina županija i naziv bošnjački jezik. Ustavni sud FBiH, donio je, u proteklim godinama, nekoliko presuda koje se odnose na povredu prava na lokalnu samoupravu u Kantonu Sarajevo, koje još nisu provedene. Ali su, u ovoj godini, izvršene promjene Ustava, koje otvaraju put za konačno implementiranje tih presuda.
REZULTATI RADA KANTONALNIH INSTITUCIJA VLASTI U DIREKTNOJ SU VEZI SA KVALITETOM ŽIVOTA GRAĐANA U NJIHOVIM KANTONIMA. Bez obzira na ogromne razlike između pojedinih kantona, može se reći da je taj kvalitet, generalno, na niskom nivou. Što je, uz nemogućnost zapošljavanja i konstantno generiranje loših političkih odnosa, najznačajniji razlog za sve veći odlazak mladih i radnosposobnih ljudi iz zemlje. Kao i za konstantan pad nataliteta. Iz uporednih podataka o broju zaposlenih i nezaposlenih po kantonima, vidimo da su u najboljoj situaciji, u ovom kontekstu, BPK, te Kanton Sarajevo, u kojima na jednog nezaposlenog dolaze dva zaposlena, a u najgoroj USK, u kome je broj nezaposlenih za četvrtinu veći od broja zaposlenih, te TK, sa nominalno najvećim brojem nezaposlenih, od svih kantona – čak 86.159 (u odnosu na 85.769 zaposlenih). Prosječna plata u FBiH se, za nepune tri godine od posljednjih opštih izbora, povećala za 33 KM. Najveća je u KS – 1059 KM, a najmanja u SBK – 715 KM. Naravno, pitanje kvaliteta života je mnogo kompleksnije od stepena zaposlenosti i visine plata, o čemu najbolje svjedoči primjer Kantona Sarajevo. Koji ima najbolji odnos zaposlenih i nezaposlenih u zemlji i najveću prosječnu platu, ali su mu građani suočeni sa brojnim ozbiljnim problemima, od kojih su svi u nadležnosti kantonalnih vlasti – od neredovnog vodosnabdjevanja, alarmantne zagađenosti vazduha u zimskim mjesecima, zastarjelog i skupog gradskog prevoza, do nagomilanih problema i dugova u javnim preduzećima, nedovoljnog stepena sigurnosti na ulicama, loših rezultata u borbi protiv kriminala i korupcije, itd.
POSEBAN PROBLEM SU ZAKONSKA RJEŠENJA KOJA NE IDU U PRAVCU POBOLJŠANJA KVALITETA ŽIVOTA GRAĐANA. A naročito su osjetljiva ona koja se tiču obrazovanja i zapošljavanja. Razjedinjenost i nepostojanje jedinstvenih kriterija, koji bi išli u pravcu višeg kvaliteta obrazovanja, te, daljnje povećanje uticaja vlasti na obrazovne institucije, umjesto prijeko potrebne depolitizacije, opredjelili su Evropsku asocijaciju za osiguranje kvaliteta u visokom obrazovanju da donese odluku da, zbog neispunjavanja evropskih standarda, BiH, odnosno njene agencije za razvoj visokog obrazovanja, ne budu primljene za punopravne članice ove asocijacije.
Po negativnosti, ističemo i usvajanje Zakona o državnoj službi u TK, za koji se može reći da je, u svom finalnom, usvojenom, obliku, zbog amandmana vladajuće stranke, odstupio od pozitivnog, reformskog pravca, koji je zakon imao u svom prvobitnom obliku, u kome je uvažio stavove CCI-a iznesene u javnoj raspravi, te smo umjesto omogućavanja zapošljavanja najkompetentnijih u državnu službu, dobili suprotnost tome, odnosno nastavak stranačke kontrole nad zapošljavanjem, sa krajnje negativnim posljedicama po društvo. Što je jedan od najozbiljnijih problema s kojim se suočava, ne samo Tuzlanski kanton, nego cijela država.
KANTONALNE VLADE, GENERALNO, KRŠE POSLOVNIKE O SVOM RADU, INTENZITETOM RADA KOJI JE ISPOD PREDVIĐENOG. Jedino je Vlada Unsko-sanskog kantona, održavši 40 redovnih sjednica, u prvih 9 mjeseci 2017. godine, imala intenzitet rada iznad 1 redovne sjednice sedmično, u prosjeku. Najmanje održanih redovnih sjednica, u posmatranom periodu, imala je Vlada HNK – 18, odnosno, tek 2 mjesečno, u prosjeku. A blizu tog tempa su i vlade SBK, ZHK i PK. Inače, ukupno posmatrano, 30% svih održanih sjednica u ovom periodu su bile vanredne.
U PRODUKTIVNOSTI KANTONALNIH VLADA, IZRAŽENOJ U BROJU RAZMOTRENIH MJERA TOKOM POSMATRANOG PERIODA, PRIMJETNE SU OGROMNE OSCILACIJE, U OMJERU 1:7. Najmanji broj razmotrenih mjera imala je Vlada ZHK – svega 211, a najveći Vlada KS – 1392. Iznad hiljadu mjera razmotrila je još jedino Vlada SBK, a blizu ove cifre je i Vlada BPK.
NA DNEVNIM REDOVIMA VLADA, ZNAČAJNIH MJERA JE, PROCENTUALNO, BILO IZUZETNO MALO. Različite odluke, rješenja, saglasnosti i zaključci obuhvataju 68% od ukupne mase razmotrenih mjera. Izvještaji, informacije, planovi i programi zauzimaju dodatnih 20%. Procenat udjela posebno značajnih mjera, kojima se dugoročno, sistemski, mijenjaju određene oblasti i utiče na kvalitet života građana, je mnogo manji. Na zakone otpada manje od 2% od ukupne mase razmatranog. A na strategije tek pola promila (0,05%). Ovih, 0,05% predstavljaju, zapravo, svega 4 strategije, utvrđene u prvih 9 mjeseci 2017. – 2 od strane Vlade USK i po jedna od vlada HNK i BPK. Stim što je strategija utvrđena od strane Vlade BPK (Strategija razvoja poljoprivrede) povučena na doradu, nakon izraženih sumnji, u Skupštini, da se radi o plagijatu, a strategija utvrđena od strane Vlade HNK je posljednja u nizu kantonalnih strategija razvoja, koje su drugi kantoni prethodno već donijeli.
U PRVIH 9 MJESECI 2017. GODINE, NA KONTONALNIM VLADAMA JE UTVRĐENO, ZA 32% MANJE ZAKONA NEGO U ADEKVATNOM PERIODU PRETHODNOG MANDATA (PRVIH 9 MJESECI 2013.). Ukupno je utvrđeno 118 zakona, od čega su 64 novi, tzv. temeljni zakoni, a ostalo su tek izmjene i dopune već postojećih zakonskih akata. Razlike između pojedinih vlada, u broju utvrđenih zakona, nisu zanemarive, ali, generalno, radi se o malom broju utvrđenih zakona, pogotovo u kontekstu opšteg stanja u društvu i evidentne potrebe za dubokim reformskim procesima. Najviše zakona, u prvih 9 mjeseci 2017. godine, utvrdile su vlade KS (22), USK (19) i TK (18). Iznad 10 zakona, u posmatranom periodu, utvrdile su još samo vlade BPK (12) i ZHK (11). Vlade ZDK, HNK i Kantona 10, utvrdile su po 9 zakona. Dok su najmanje zakona utvrdile vlade PK (6) i SBK (3).
SAMO JE JEDNA KANTONALNA VLADA – VLADA SBK – IMALA USVOJEN PROGRAM SVOG RADA ZA 2017. NA VRIJEME, PRIJE POČETKA GODINE NA KOJU SE ODNOSI. Ostalih 9 programa rada, kantonalnih vlada, za 2017. utvrđeno je sa manjim ili većim kašnjenjem. Kašnjenja u donošenju programa rada uzrokovana su nedovoljnom ozbiljnošću i posvećenošću ovoj obavezi, u vladama. Odličan primjer za to je Vlada HNK, koja je tek 6.2.2017. godine (dakle, sa višemjesečnim zakašnjenjem) od ministarstava i kantonalnih institucija zatražila da joj dostave programska dokumenta za izradu Programa rada za 2017.g.
NIJEDNA KANTONALNA VLADA NIJE U POTPUNOSTI REALIZOVALA SVOJ DEVETOMJESEČNI PLAN AKTIVNOSTI. No, dok su vlade TK, ZDK, ZHK i KS, u ovom kontekstu, pokazale značajnu ozbiljnost, utvrdivši oko 75% planiranog, vlade USK, PK, BPK i HNK prešle prag od 50%, realizacija planiranih obaveza vlada SBK i Kantona 10 bila je naprosto katastrofalna – naime, Vlada SBK realizovala je tek četvrtinu, a Vlada Kantona 10 samo 16% planiranog za realizaciju u prvih 9 mjeseci 2017.  
NAJVIŠE ZABRINJAVA SKROMNA REALIZACIJA ZAKONA I STRATEGIJA. U zadnji kvartal se ušlo sa 11 nerealizovanih od 13 planiranih strategija. A, od ukupno 245 zakona, koliko je planirano programima rada kantonalnih vlada za 2017. godinu, za 9 mjeseci utvrđeno je manje od trećine.
NAJVIŠE SREDSTAVA U BUDŽETIMA ODLAZI NA PLATE BUDŽETSKIH KORISNIKA. Od preko 2 milijarde i 200 miliona, koliko, zbirno, iznose svi kantonalni budžeti, za 2017. godinu, na plate i naknade troškova zaposlenim će se potroši više od milijadu KM. U kontinuitetu, samo u dva kantona - Bosansko-podrinjskom i Kantonu Sarajevo - za plate i naknade troškova se izdvaja manje od 50% budžeta. U ostalih 8 kantona za ovu svrhu se izdvaja više nego za sve ostale troškove zajedno. Procentualno, najviše se za plate (odnosno najmanje za ostale namjene) izdvaja iz budžeta Zapadnohercegovačkog kantona – preko 60% budžeta. Kanton Sarajevo za ovu namjenu izdvaja svega 36%, stim da ima i daleko najveći budžet. No, interesantan je slučaj BPK, koji za plate izdvaja samo 40% budžeta, iako ima budžet od svega 40 miliona KM, koliki ima i PK, koji, međutim, za plate izdvaja 52% budžeta.  
KANTONALNE VLADE, NA ŽALOST, SVOJIM PONAŠANJEM, SVIH OVIH GODINA, UMJESTO DA GRADE, URUŠAVAJU PRAVNU DRŽAVU. One ne poštuju ni svoje poslovnike o radu skupština, ni zakone, a ni Ustav. Poslovnici se krše neodržavanjem redovnih sjednica u propisanom tempu, neutvrđivanjem godišnjih programa rada u za to predviđenom roku, neodgovaranjem na poslanička pitanja, neusvajanjem zapisnika sa održane sjednice odmah na sljedećoj sjednici, itd. Redovno se krši Zakon o budžetima u FBiH, nepridržavanjem rokova iz „Budžetskog kalendara“. Krši se i Zakon o slobodi pristupa informacijama, neodgovaranjem na dostavljene zahtjeve, ukoliko su oni neugodni predstavnicima vlasti (kao što je zahtjev za podatke o platama poslanika i ministara). U HNK je, nakon presude Kantonalnog suda u Mostaru, u junu ove godine, i formalno-pravno utvrđeno da je Vlada, prije tri godine, nezakonito zasnovala radni odnos sa komesarom policije. Sve kantonalne vlade krše Zakon o ravnopravnosti polova, jer broj žena u njihovom sastavu ne odgovara Zakonom propisanom - sumarno gledano, žene zauzimaju tek 10% mjesta u kantonalnim vladama, što znači 4 puta manje od zakonskog minimuma. U vladama Zeničko-dobojskog i Hercegovačko-neretvanskog kantona čak nema niti jedne žene. Što je skandal koji prolazi bez adekvatne reakcije javnosti. Kao što, bez adekvatne reakcije, prolazi i kršenje Ustava - u posmatranom periodu su registrovani i novi slučajevi kršenja Ustava i nastavak ignorisanja ranije donesenih presuda ustavnih sudova, u pojedinim kantonima.
SPOROST U REALIZACIJI SVOJIH OBAVEZA I NEZAINTERESOVANOST ZA ISTINSKU PROMJENU, U INTERESU GRAĐANA, VIDLJIV JE I IZ ODNOSA PREMA REFORMSKOJ AGENDI. Iako su, Zaključkom Parlamentarne skupštine BiH od 27.8.2015., sve kantonalne vlade imale obavezu sačiniti kantonalne akcione planove za realizaciju Reformske agende za BiH 2015-2018, i u roku od 30 dana obavijestiti PS BiH do kada će to uraditi, donošenje akcionih planova potrajalo je sve do prvog kvartala 2017. kada su i vlade ZHK (u februaru) i PK (u martu), kao posljednje u nizu, donijele svoje akcione planove. S druge strane, realizacija ovih planova, generalno, ide sporo i u neskladu sa postavljenim rokovima. A pojedine vlade čak i ne razmatraju ili bar javnost ne upoznaju sa informacijama o stepenu realizacije, koji bi trebale redovno da prate. Pa tako iz HNK, ZHK i PK nemamo zvaničnih informacija o realizaciji akcionih planova za realizaciju Reformske agende.