30.01.2017

Stanje nacije 2017: Privremeni socijalni mir na kredit

Centri civilnih inicijativa (CCI) predstavili su danas obuhvatan izvještaj „Stanje nacije“ koji daje precizan pregled efekata reformi u BiH u posljednjih 18 mjeseci, tj. od donošenja Reformske agende i to po njenim oblastima: javne finansije, poslovna klima i konkurentnost, tržište rada, socijalna i penziona politika, javna uprava i vladavina prava, te uticaj svega pobrojanog na životni standard građana.
„Zbog političke nestabilnosti i blokada, provedba Reformske agende je usporena i selektivna, te u većini oblasti još uvijek ne daje očekivane rezultate. Kumulativno posmatrano, za sve nivoe i sve akcione planove, samo 46% mjera iz Reformske agende je realizirano. Statistički gledano, institucije BiH, primarno Vijeće ministara, ima najbolju realizaciju vlastitog Akcionog plana, ali i najmanji broj mjera. Akcioni plan Vlade RS, s obzirom na ukupan broj mjera u planu i broj usvojenih mjera, realiziran je u najvećem obimu. Akcioni plan na nivou FBiH realiziran je u najmanjem obimu“, navedeno je u izvještaju.
„Iako unazad 18 mjeseci bilježimo nekoliko umjereno pozitivnih pokazatelja poput rasta BDP-a, rasta industrijske proizvodnje, rasta poreskih prihoda ili rasta zaposlenosti, većina ostalih bitnih pokazatelja nisu pozitivni. U oblasti javnih finansija, stanje javnog duga se pogoršava. Iako nema evidencije ukupnog javnog duga, čak i djelimično evidentiran iznosi preko 41% BDP-a. Javni dug u RS-u je kritično visok, i blizu je EU limita od 60% BDP-a, čime se podriva fiskalna održivost entiteta, ali i cijele države. Dug prema komercijalnim bankama u BiH dostigao je historijski maksimum od preko dvije milijarde KM. Zaduženost po stanovniku kontinuirano raste, a trenutno prosječno iznosi 3.370KM, pri čemu je zaduženost u RS viša za 80% ili 1932KM u odnosu na FBiH. Enorman je teret servisiranja duga u entitetskim budžetima, s trendom rasta, umjesto snižavanja. Udio duga od 65% u budžetskim prihodima Federacije BiH i 42% u RS za 2017., praktično je zarobio budžete i minimizirao šanse za stabilizaciju javnih finansija. Dakle, pored toga što budžeti nisu razvojni, oni više nisu ni stabilizirajući, ni socijalni. Budžeti su dužnički.“, istakao je Adis Arapović, program menadžer CCI-a.
„U prvih devet mjeseci 2016., direktna strana ulaganja iznose tek 81 milion KM ili 0,27% BDP-a, što je drastičan pad u odnosu na prethodne godine. Udio direktnih stranih investicija u BiH u posljednjih 5 godina kretao se u rasponu od 1,69 do 2,72% BDP-a, pri čemu će 2016. godina vjerovatno biti okončana s udjelom nižim od 1%. Prema najnovijim globalnom rangiranju Svjetskog ekonomskog foruma (Indeks konkurentnosti) i Svjetske banke (Lakoća poslovanja), unazad dvije godine nema značajnih promjena u pogledu poslovnog okruženja u BiH. Zemlja se nalazi na 107. (WEF) odnosno 81. (WB) poziciji od 150 rangiranih država svijeta, pri čemu je to najlošija pozicija jedne evropske zemlje“, navodi se u izvještaju Stanje nacije.

„Siva ekonomija u BiH predstavlja značajan dio cjelokupne ekonomske aktivnosti. Najnovije relevantne procjene govore o vrijednosti od 25% BDP-a ili preko 7 milijardi KM, pa su, pored drugih društvenih gubitaka, samo poreski gubici zbog sive ekonomije preko 3 milijarde KM. Da se pola sive ekonomije zauzda, ne bi nam trebalo kreditiranje MMF-a“, istakao je Arapović.
U posljednje dvije godine zaustavljen je negativni trend na tržištu rada, a stopa nezaposlenosti je umanjena za 2-3%. Izraženo u apsolutnim brojevima, od donošenja Agende, registriranih zaposlenih je više za oko 15.000, a nezaposlenih je manje za oko 22.000.
Prema podacima Federalnog Zavoda za zapošljavanje i Zavoda za statistiku, od donošenja Agende, u FBiH bilježimo oko 18.000 manje nezaposlenih i oko 13.000 više zaposlenih. Prema podacima Porezne uprave FBiH, bilježimo oko 21.000 zaposlenih više, što je prevelika razlika u odnosu na podatke Zavoda za statistiku i traži dodatno pojašanjavanje.

Podaci o zaposlenima prikazani od Porezne uprave obuhvataju sve osobe koje po bilo kojem osnovu u nekom mjesecu, plaćaju porez i/ili doprinose na platu, uključujući doprinos na minimalu platu. To onda podrazumijeva da značajan broj osoba koje imaju povremeni, privremeni ili minimalno plaćeni posao, u šta spada i samostalno poduzetništvo, poljoprivredna djelatnost ili djelatnosti bez zarade, ulaze u obuhvat (stalno) zaposlenih. Podaci Zavoda za statistiku ne obuhvataju sve ove osobe, pa dolazimo do zaključka da je definiciija zaposlene osobe vrlo fleksibilna i ostavlja prostor za različite metodologije i interpretacije.

Više od polovine radno sposobnog stanovništva nije na zvaničnom tržištu rada. Udio aktivne radne snage u ukupnom radno sposobnom stanovništvu je najniži Evropi i iznosi tek 46%.
Penzioni sistem u oba entiteta je trajno destabiliziran i neodrživ bez budžetskih dotacija. Tokom posljednjih 5 godina, odnos broja penzionera i broja zaposlenih uglavnom stagnira.
Poreski dug, primarno javnih preduzeća, ugrožava penzioni i zdravstveni sistem, te proizvodi deficit. Ukupni dug po osnovu neplaćenih poreza i doprinosa samo u FBiH iznosi 2,2 milijarde KM! Udio prvih 20 najvećih dužnika iznosi preko milijardu KM ili 48% ukupnog duga, od čega na javna preduzeća i institucije otpada 903 miliona ili 86%. Podaci za RS nisu dostupni, jer je Poreska uprava RS u više navrata izbjegla iste dostaviti.

Plate u administraciji duplo su veće od onih u privredi. Razlika prosječne plate u javnoj administraciji i realnom sektoru je zabrinjavajuće visoka u korist javne administracije (58% u FBiH i 45% u RS) i najviša je u Evropi. Više od četvrtine uposlenih su na budžetu, više od četvrtine svih budžeta se troši na plate, iako je procenat zaposlenih u javnoj upravi u FBiH umanjen za 0,3%, a u RS za 1,6%.
Borba protiv korupcije ne daje velike rezultate. Približno 2% svih optužnica i presuda unazad 3 godine odnosi se na korupciju i privredni kriminal. U prvoj polovini 2016, približno 2% ili 120 presuda se odnosi na krivična djela korupcije, a 4% ili 307 presuda se odnosi na krivična djela privrednog kriminala.

„Reformama se mora pristupiti mnogo odgovornije, transparentnije, obuhvatnije, i ciljano na životni standard građana, a ne na ispunjavanje uslova za nova kreditna zaduženja. Strukturalne reforme u dokidanju sive ekonomije, enormne javne potrošnje i zaduživanja, uspostavljanju nezavisnog i efikasnog pravosuđa, te vladavine prava su prioritet svih prioriteta. Fokus reformi mora biti prebačen na jačanje institucija, jednakost pred zakonom i depolitizaciju javnog sektora“, zaključuje Arapović.

Izvještaj „Stanje nacije“ objavljuje se u sklopu kampanje „Posao narodu“, kojom CCI želi dati doprinos provođenju i efektivnosti reformi u BiH. Integralan Izvještaj „Stanje nacije“ i više informacija o kampanji nalazi ne na adresi posaonarodu.ba  

Kontakt osoba: Ismar Hota, projekt koordinator, ismar@ccibh.org, 064-41-09-077.