08.02.2018

MONITORING RADA KANTONALNIH SKUPŠTINA U FBIH, U 2017. GODINI - ODREĆI SE POSLANIČKIH PLATA, RADITI VIŠE, FOKUSIRATI SE NA PROBLEME GRAĐANA, I POŠTOVATI ZAKONE I USTAV!

PO INTENZITETU RADA KANTONALNIH SKUPŠTINA, U 2017. GODINI, UOČAVA SE PODJELA NA DVIJE GRUPE. Jednu, u koju spadaju skupštine Unsko-sanskog, Tuzlanskog, Zeničko-dobojskog, Bosansko-podrinjskog i Kantona Sarajevo, koje su, u 2017. godini, održale od 15 do 17 sjednica, odnosno, više od jedne sjednice mjesečno, u prosjeku. I drugu, sa skoro dvostruko nižim intenzitetom rada, u koju spadaju Skupštine Posavskog, Srednjobosanskog i Zapadnohercegovačkog kantona, sa po 8 održanih sjednica, i Hercegovačko-neretvanskog i Kantona 10, sa po 9. Ono što je očigledno je da intenzitet rada (a isto vrijedi i za produktivnost) pojedinih kantonalnih skupština nema veze sa veličinom kantona, brojem stanovnika ili finansijskom moći, tj. veličinom budžeta. Kao ni sa ozbiljnošću problema s kojim se suočavaju njihovi građani. Inače,...
OSTVARENI REZULTATI SU, UGLAVNOM, U SKLADU SA INTENZITETOM RADA, PA I U OVOM SEGMENTU IMAMO ISTE  KANTONE U GRUPI ONIH SA BOLJIM REZULTATIMA I ONIH SA LOŠIJIM. Posmatrajući pojedinačno, po skupštinama, po produktivnosti se izdvajaju Skupština KS, sa 245 razmotrenih mjera, za godinu dana, te Skupština USK, sa 172 razmotrene mjere. Skupštine TK, ZDK i BPK imale su, u posmatranom periodu, između 120 i 150 razmotrenih mjera. A ostalih 5 spadaju u grupu sa dvocifrenim brojem razmotrenih mjera za godinu dana. I to ispod 70.
UDIO ZNAČAJNIH MJERA, U UKUPNOJ MASI RAZMOTRENIH U 2017. GODINI, JE VRLO NIZAK. TO SE POSEBNO ODNOSI NA STRATEGIJE. U cijeloj 2017. godini, u svih 10 kantona, zajedno, usvojena je samo jedna strategija – Skupština HNK je sa zakašnjenjem, kao posljednja u nizu, konačno usvojila strategiju razvoja kantona. Samo su još skupštine USK i BPK, u ovom periodu, razmatrale strategije – Skupštine USK je prihvatila u nacrtu Strategiju prema mladima USK u periodu 2016-2020. i poslala je u daljnu proceduru, a Skupština BPK je razmatrala nacrt Strategije razvoja poljoprivrede, ali je rezultat razmatranja bio izražena sumnja u orginalnost razmatranog dokumenta i njegovo vraćanje, nadležnom ministarstvu, na doradu. S druge strane, 7 skupština je, svojim programima rada za ovu godinu, planiralo realizaciju još 9 različitih strategija, koje se, međutim, u posmatranom periodu, nisu našle na dnevnom redu skupštinskih zasjedanja.
OSIM STRATEGIJA, U POSMATRANOM PERIODU JE I REALIZACIJA ZAKONA BILA PRILIČNO NISKA, POGOTOVO NOVIH, TZV. TEMELJNIH. Usvojeno je, ukupno, 128 zakona, od čega je samo 57 temeljnih. Ostalo su tek izmjene i dopune već postojećih akata. Najviše usvojenih zakona u 2017. godini, imale su Skupština Kantona Sarajevo – 24, i Skupština Tuzlanskog kantona – 23. Više od 10 usvojenih zakona, u posmatranom periodu, imale su još skupštine USK (19), ZHK (17) i ZDK (11). Ostale skupštine imale su jednocifren broj usvojenih zakona, u ovom periodu – najmanje skupštine SBK, HNK i K 10 – po svega 6 zakona.  
SKROMNOST BROJA ZAKONA USVOJENIH OD STRANE KANTONALNIH SKUPŠTINA, U 2017. GODINI, POSEBNO JE VIDLJIVA IZ ANALIZE REALIZACIJE NJIHOVIH, PROGRAMIMA RADA, PLANIRANIH OBAVEZA. Sumarno gledano, za godinu dana, realizovano je tek 50% od svih mjera planiranih programima rada kantonalnih skupština. A realizacija zakona je još lošija. Od 224 planirana zakona, usvojeno je svega njih 64, odnosno, tek 29%. Još 22 (10%) su prihvaćena u nacrtu. A čak 138 (61%) nije realizovano ni u kom obliku.
KAŠNJENJE SA USVAJANJEM PROGRAMA RADA OSTAJE OZBILJAN PROBLEM U RADU KANTONALNIH SKUPŠTINA. Nakon značajnog poboljšanja pri usvajanju programa rada za 2017. godinu, kada je 5 skupština (USK, TK, ZDK, SBK i KS) program usvojilo na vrijeme, pri usvajanju programa za 2018. je došlo do pogoršanja - svega 3 skupštine (skupštine TK, ZDK i SBK) su svoje programe rada za ovu godinu donijele na vrijeme, tj. prije početka godine na koju se odnose. Inače, ukupno je, od 120 programa rada, koje su kantonalne skupštine trebale donijeti u posljednjih 12 godina, na vrijeme usvojeno njih tek 17. Čak četri kantonalne skupštine – skupštine PK, BPK, HNK i K 10 – nisu svoj program rada usvojile na vrijeme nijednom u posljednjih 12 godina.
TREĆU GODINU ZA REDOM, U VREMENU USVAJANJA BUDŽETA, OSTVARENO JE ZNAČAJNO POBOLJŠANJE U ODNOSU NA PRETHODNI PERIOD. Poštovanje Zakona o budžetima u FBiH se, takoreći, od izuzetka, pretvorilo u pravilo u ponašanju kantonalnih institucija. Najprije je pri usvajanju budžeta za 2016. i 2017. godinu, po prvi put više od pola kantona (po 6 za svaku godinu) na vrijeme dobilo budžet. A onda je, usvajanjem budžeta za 2018. ostvaren dodatni, za naše uslove, zaista fascinantan iskorak – skupštine čak 8 kantona su budžete usvojile na vrijeme – prije početka godine na koju se odnose (izuzetak su jedino skupštine USK i ZDK).
TRANSPARENTNOST, GENERALNO, JOŠ UVIJEK NIJE NA POŽELJNOM NIVOU. Poseban problem je donošenja budžeta na netransparentan način, uz ignorisanje potrebe za učešćem javnosti u čitavom procesu, odnosno bez organizovanja javnih rasprava u kojim bi se interesnim grupama, sindikatima, nvo, građanima kao pojedincima, omogućilo da iskažu svoje mišljenje i daju prijedloge, u vezi sa sadržajem Budžeta. Pri donošenju budžeta za 2018. godinu, samo su u 3 kantona – USK, TK i KS – tim povodom, organizovane javne rasprave. Isti problem kao s budžetima, samo mnogo rašireniji, je i sa programima rada. Iako većina poslovnika sadrži obaveza da se u izradu programa rada uključuju građani i udruženja građana, ta se odredba uglavnom zaobilazi, a prijedlozi takve vrste ignorišu.
SKUPŠTINE, NEKE MANJE, NEKE VIŠE, ALI U PRAVILU, KRŠE PROPISE KOJI REGULIŠU NJIHOVE I OBAVEZE POSLANIKA I RADNIH TIJELA. Osim „uobičajenog“ kršenja poslovnika, nepravovremenim usvajanjem programa rada i nerazmatranjem njegove realizacije, u 2017. g. su zabilježeni slučajevi zakazivanja sjednica hitnog karaktera ili predlaganja tačaka dnevnog reda po hitnom postupku, bez obrazloženja razloga hitnosti. Skupština TK imala je u 2017. godini 4 takve sjednice. U PK je registrovano da radna tijela Skupštine nisu donosila svoje stavove po svim aktima i propisima o kojima se Skupština izjašnjavala, uključujući čak i budžet. U Skupštini TK usvojen je Zakon o izmjeni i dopuni Zakona o visokom obrazovanju bez prethodno datog mišljenja Vlade o zakonu kojem ona nije predlagač. U Skupštini BPK, registrovano je kršenje Etičkog kodeksa, neprimjerenim ponašanjem poslanika na sjednicama Skupštine. Inače, 4 kantona uopšte nemaju donesene dokumente kojim se reguliše ponašanje poslanika i drugih javnih zvaničnika – SBK, HNK, ZHK i K10.
ONO ŠTO JE POSEBNO PORAŽAVAJUĆE JE DA INSTITUCIJE VLASTI KRŠE ZAKONE. A U POSMATRANOM PERIODU SU REGISTROVANI I NOVI SLUČAJEVI KRŠENJA USTAVA I NASTAVAK IGNORISANJA RANIJE DONESENIH PRESUDA USTAVNIH SUDOVA, U POJEDINIM KANTONIMA. Vijeće za zaštitu vitalnih interesa Ustavnog suda FBiH, početkom februara 2017., donijelo je presudu da je Nacrtom Zakona o udžbenicima i nastavnim sredstvima za osnovne i srednje škole u Kantonu 10, povrijeđen vitalni nacionalni interes bošnjačkog i srpskog naroda. Povreda vitalnog nacionalnog interesa utvrđena je i presudom iz jula ove godine, kada je isto vijeće utvrdilo da je, usvajanjem Odluke o imenovanju privremenog Upravnog odbora Univerziteta u Bihaću i Odluke o izboru predsjedavajućeg, zamjenika predsjedavajućeg i članova radnih tijela Skupštine USK-a, povrijeđen vitalni nacionalni interes srpskog naroda u Unsko-sanskom kantonu.
Što se tiče presuda koje već godinama čekaju na implementaciju: HNK i PK još uvijek imaju ustave iz 1996, kojima se krše prava i dovodi u pitanje konstitutivnost sva tri naroda na ovom području; ustave, po kojim su samo Hrvati i Bošnjaci konstitutivni narodi, službeni jezici su hrvatski i bošnjački jezik. U Zapadnohercegovačkom i Kantonu 10 je, ustavnim amandmanima iz 2005. i 2011, obezbjeđeno formalno poštovanje prava konstitutivnih naroda, ali u praksi dolazi do problema, pa, Skupština ZHK (odnosno vladajuća stranka) već drugi mandat odbija imenovati predstavnike drugih konstitutivnih naroda u rukovodstvo Skupštine. A još uvijek nisu provedene ni presude Ustavnog suda Federacije iz 1998. Inače, Ustavni sud Federacije BiH, donio je, u proteklim godinama, nekoliko presuda koje se odnose na povredu prava na lokalnu samoupravu u Kantonu Sarajevo, koje još nisu provedene. Ali su, u 2017. godini, izvršene promjene Ustava KS, koje otvaraju put za konačno implementiranje tih presuda.
KANTONALNE SKUPŠTINE SU, U 2017. GODINI, DONIJELE I NEKE ODLUKE, KOJE BI BOLJE BILO DA NISU. Osim odluke Skupštine HNK da ne razmatra i usvoji amandmane na Ustav, kojim bi se otklonile diskriminatorne odredbe iz Ustava Kantona, tu su i usvajanje Zakona o državnoj službi u TK, koji je, u svom finalnom, usvojenom, obliku, zbog amandmana poslanika vladajuće stranke, odstupio od pozitivnog, reformskog pravca, koji je zakon imao u svom prvobitnom obliku, te smo umjesto omogućavanja zapošljavanja najkompetentnijih u državnu službu, dobili suprotnost tome, odnosno nastavak stranačke kontrole nad zapošljavanjem, što je jedan od najozbiljnijih društvenih problema s kojim se suočava, ne samo Tuzlanski kanton, nego cijela država. Tu je i nastavak i produbljivanje uticaja vlasti na obrazovne institucije, umjesto prijeko potrebne depolitizacije, zbog čega, između ostalog, BiH, odnosno njene agencije za razvoj visokog obrazovanja, nisu primljene kao punopravne članice Evropske asocijacije za osiguranje kvaliteta u visokom obrazovanju (ENQA). A pomenimo i odluku Skupštine Kantona Sarajevo, kojom je jedna sarajevska osnovna škola nazvana po osobi krajnje sporne biografije. Istorijski revizionizam i nazivanje ulica i institucija po zločincima iz drugog svjetskog (ili našeg posljednjeg) rata, ili njihovim simpatizerima, apsolutno je neprihvatljivo. I svojevrsni je govor mržnje, za koji su odgovorni svi koji u donošenju takvih odluka učestvuju ili takvo ponašanje tolerišu. Dešavalo se to u Mostaru, Sarajevu ili Republici Srpskoj, nebitno je.
UČESTALOST ODRŽAVANJA SJEDNICA SKUPŠTINA, VRIJEME KOJE SE PROVODI U RADU NA NJIMA I OKO NJIH, TE, REZULTATI TOG RADA, OZBILJNO DOVODE U PITANJE OPRAVDANOST (SVRSISHODNOST I MORALNOST) PLAĆANJA TOG RADA. No, za sada, samo Skupština Zeničko-dobojskog kantona, zahvaljujući principijelnoj odluci svojih poslanika na početku aktuelnog mandata, funkcioniše tako da nijedan njen član (s izuzetkom novog Predsjedavajućeg Skupštine, od 12.4.2017.) nije na platnom spisku Skupštine, odnosno, nije zaposlen u njoj. I pored izostanka adekvatne društvene valorizacije ovog pozitivnog čina i činjenice da ne samo da ga niko u državi nije slijedio, nego je dosljedno ignorisan, poslanici su odolili iskušenju da prihvate Zakon o platama koji bi bio u potpunoj suprotnosti sa pozitivnom praksom ovog saziva Skupštine ZDK, iako je, krajem 2017. od strane Vlade, ponuđena upravo takva opcija, nego su, usvajajući zakon, u januaru 2018., u amandmanskoj fazi izmijenili ponuđeni tekst zakona i izglasali zakon na liniji uvjerenja iskazanih na početku aktuelnog mandata, koji podrazumijeva deprofesionalizaciju poslaničke funkcije (ostavljena je mogućnost samo predsjedavajućem Skupštine da bude zaposlen u Skupštini) i ukidanje „bijelog hljeba“, kao jedne od najspornijih privilegija, koje političari u BiH imaju i u brojnim institucijama još uvijek na njoj insistiraju. Za razliku od ovog čina socijalne osjetljivosti i društvene odgovornosti, poslanika Skupštine ZDK, u skupštinama PK, BPK, SBK, HNK, KS i K10 preko 50% poslanika je profesionalizovalo svoj status i primaju redovnu mjesečnu platu od Skupštine. Uključujući i mjesece u kojima skupštine ne održavaju sjednice.
CCI se pridružuje inicijativi poslanika Skupštine ZDK, koju su, usvajajući ovaj zakon, uputili svim drugim kantonalnim skupštinama u FBiH, da slijede njihov primjer i, kroz zakonsku proceduru, ukinu profesionalizaciju poslaničke dužnosti i privilegije kao što su „bijeli hljeb“, da bi, i na taj način, pokazali da se politikom ne bave zbog ličnog interesa, nego zbog dobrobiti građana.

 
 

 
 
DODATAK 2 – PREPORUKE KANTONALNIM SKUPŠTINAMA

Potrebno je intenzivirati rad u nastavku. Povećati broj sjednica, efektivno radno vrijeme, broj tačaka dnevnog reda, te, broj zakona, kako bi se nadoknadili zaostaci iz predhodnog perioda.
Treba izvršiti pritisak na vlade, kao priređivače najvećeg broja mjera o kojima skupštine donose odluke, u cilju intenziviranja njihovog rada i njegovog fokusiranja na ključne probleme građana i najznačajnije mjere.
Zahtjevati od vlada poštovanje programskih obaveza i podnošenja periodičnih izvještaja o svom radu.
Izvršiti izmjene poslovnika, radi implementacije dobre prakse iz drugih institucija vlasti, kako bi se ograničila dužina trajanja procesa usvajanja zakona, na 6 mjeseci, nakon čega bi zakon trebao da se automatski povlači iz procedure i vraća predlagaču.
Sve kantonalne institucije treba da pokažu potrebnu odgovornost, prema svojim obavezama i prema građanima i da programe rada, kao ključne alate za povećanje efikasnosti rada institucija i njihove fokusiranosti na projektovane ciljeve, usvajaju na vrijeme.  
Primijeniti dobru praksu iz susjednih zemalja, u kojima mjere iz programa rada imaju prioritet, posebno se označavaju i na dnevnim redovima sjednica institucija se razmatraju prije ostalih.  
Treba nastaviti sa pozitivnim trendom, u kontekstu vremena usvajanja budžeta, do potpunog poštovanja Zakona o budžetima FBiH, od strane svih kantonalnih institucija.
Potrebno je povećati transparentost rada kantonalnih skupština. Sve značajne dokumente i odluke treba donositi na transparentan način, uz javnu raspravu i uvažavanje mišljenja javnosti. Povećati obim i učestalost ažuriranja informacija na zvaničnim web stranicama institucija. Uvesti sistem elektronske evidencije prisutnosti i glasanja poslanika i time rad poslanika učiniti odgovornijim i transparentnijim
Institucijama vlasti bi jedan od imperativa u njihovom radu morala biti odluka da se kršenja ustava, zakona i podzakonskih akata prestanu tolerisati, da se prestanu dešavati, a kad se dese, da se najstrože sankcionišu.
Potrebno je fokusirati rad institucija vlasti na ključne probleme građana, na reformske procese i euroatlanski put. U tom kontekstu, povećanje broja zaposlenih (u realnom sektoru!), borba protiv korupcije, stvaranje boljeg zakonodavnog okvira za privlačenje stranih investicija i stimulisanje ekonomskog razvoja, ključni su prioriteti. Ali ne treba zaboraviti ni na vodosnabdjevanje, grijanje, zagađenost vazduha, prevoz, bezbjednost, stanje u obrazovanju i zdravstvu, itd.
CCI snažno zagovara potrebu održavanja (dobro organizovanih) tematskih sjednica, najmanje jednom kvartalno, s temama o klučnim problemima građana, jer smatramo da je to dobar način za suočavanje sa najznačajnijim problemima zajednice, stavljanje u fokus rada vlasti stvarnih problema građana, te njihovo analiziranje, iznalaženje mogućih rješenja i rad na otklanjanju problema i poboljšanju kvaliteta života u zajednici.
Nakon trogodišnjeg uspješnog „eksperimenta“ u ZDK – u kom su poslanici ovog kantona demonstrirali da se politikom može baviti i interese građana koji su vas izabrali odgovorno i ozbiljno zastupati a da pritom za to ne primate platu – i građani i političari bi trebali da razmisle i da i u druge kantone prenesu ovaj obrazac društveno odgovornog i socijalno osjetljivog ponašanja.
Voditi reformu javne uprave i usvajanje zakona, u tom kontektu, u pravcu depolitizacije i stvaranja uslova za zapošljavanje zaista najkompetentnijih kandidata.
Stvoriti zakonski okvir za depolitizaciju obrazovanja.